Шинэ долоо хоногийн дугаарт маань сэтгэл судлаач Цэрэндашийн Энхбат уригдан оролцлоо.
Боловсрол
- 1975-1980 онд Москва-Хилийн Цэргийн Дээд Сургууль
- 1985-1988 онд Москва-Цэрэг Улс Төрийн Академи
- 1995-1997 онд Батлан Хамгаалахын Их Сургууль-Нийгмийн Шинжлэх Ухааны магистр
Ажлын туршлага
- 1980-1990 онд Хилийн анги салбаруудад болон Хил Хамгаалах Ерөнхий Газарт-мэргэжилтэн
- 1992 оноос Цагдаагийн Академи, Батлан Хамгаалахын Их Сургууль, Хилийн Цэргийн Дээд Сургуульд сэтгэл судлалын багш, тэнхимийн эрхлэгч
Таны мэргэжлийн онцлог давуу тал
Техниктэй биш хүнтэй ажилладаг мэргэжил учраас яаж харилцах, яаж таних талаар хүмүүст мэдлэг олгодог. Хүнд мэдлэг олгохоосоо өмнө өөр дээрээ туршиж үздэг, энэ нь их сонирхолтой давуу тал. Цэргийн салбарт сэтгэл зүйч гэж албан тушаалтан ажиллах хэрэгтэй юм байна гэдгийг олон улсын жишиг, тулгамдаж байгаа асуудлуудаас үүдээд бий болох ёстой гэсэн асуудлыг дэвшүүлсэн. 2001 онд Хил Хамгаалах Ерөнхий Газрын даргын тушаал гараад заставын даргын орлогч, сэтгэл зүйч гэж алба нээж өөрчилснөөс, сэтгэл зүйчдийг бэлтгэж эхэлснээс хойш л энэ чиглэлээр ажиллаж эхэлсэн.
Ажлын төлөвлөгөө
Ерөнхийдөө би хийх ёстой бүхнээ хийсэн. Хил хамгаалах байгууллагт нэгэн үеийн хилчдийг бэлтгэж 1992-2011 он хүртэл нийтдээ 19 жил багшилсан. Офицер ахлагч гээд миний гараар 3000-аад хүн дамжсан байдаг. Сэтгэл зүйн шинжлэх ухаан, хүнтэй яаж ажиллах талаар өөрийнхөө хуримтлуулсан мэдлэгээс хуваалцаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан.
Гэхдээ хүний нас л амралтанд гарахаас, сэтгэл зүрх амралтанд гардаггүй юм байна. Энэ ажлыг үргэлжлүүлсээр л явна. Саяхан Дорноговийн отрядад очиж ажиллаад Монгол улсын хилийг хариуцаж байгаа хилчидтэйгээ уулзаад, хүн бүр л сайн ажиллаж сайхан амьдарна гэж ярьдаг, ямар аргаар дөхүүлэх вэ? гэдэг тал дээр санаа өгч сургалт явуулаад ирсэн.
Яг одоо төвлөрөн хийж байгаа судалгаа шинжилгээний ажил
Цэргийн байгууллага хоёр л зүйл шаарддаг. Бэлтгэлжилт, сэтгэл зүйн бэлтгэл. Бие бялдрын бэлтгэлжилтийн асуудлыг олон улсын жишгээр, зэвсэгт хүчний жанжин штабаас судлаад стандартыг нь гаргадаг. Сэтгэл зүйн бэлтгэлийн асуудал бол манан дунд явж байгаа. Энэ чиглэлээр судалгааны ажил хийгээд Сэтгэл Судлалын Үндэсний Төвийнхөнтэйгээ санал бодлоо хуваалцаад эрдэмтэн мэргэдтэй энэ чиглэлийн судалгааны ажил хийж байна даа.
Өдөрт хэдэн цаг ажилладаг вэ?
Янз бүр, амралтандаа гарсан болохоор дуртай зүйлээ хийнэ. Өдөрт нэг хоёр цаг мэргэжлийн ажлаа хийдэг. Хилийн цэрэгт сэтгэл зүйчийн ажлын байр 260 орчим байдаг ч мэргэжлийн хүн байдаггүй. Мэргэжилтнүүд бэлтгээд сургууль нь байгаад байдаг, хэсэг шатандаа ойлгохгүйгээс болоод тасалдаад байгаа. Тийм учраас сэтгэл тайван биш байна.
Ажилдаа хамгийн идэвхитэй ханддаг цаг
Би 1975 онд 10-р ангиа төгссөн. ОХУ-д таван жил цэргийн сургуульд яваад, таван жил ажиллаад, цэргийн академид гурван жил яваад үргэлж л залуучуудтай ажиллаж байсан. Цэргийн дарга болоод хүн командлаад байсан нь цөөхөн. Сүүлийн хорь гаруй жил багшилсан. Өглөө 09-14 цаг хүртэл эрч хүчтэй байдаг, бусад цагт нь өөрийгөө хөгжүүлж боловсруулж байдаг. Үдээс өмнө л хамгийн сайн, ялангуяа эрт босч юм хийх дуртай.
Амралтын өдрүүдээ хэрхэн өнгөрөөдөг вэ?
Ном унших их дуртай, гэр орныхоо ажлыг амжуулчихаад тааваараа ном уншиж тэмдэглэл хөтлөөд хичээл яриа хийхэд шинэ санаа оноо юу байна гэж хардаг. Хилийн цэргийн залуучуудын амьдралд тулгамдаж байгаа асуудал, түүнийг нь шийдэхэд нь нэмэр болох болов уу гэсэн зүйлсийг цуглуулдаг.
Цагийг хэрхэн зөв зарцуулах талаар
Хүн маш сайн төлөвлөгөөтэй байх ёстой. Би маргааш гэдэг өдрийг юу хийж өнгөрөөх вэ? тэр тодорхой цаасан дээр буучихсан байх юм бол хүнд аяндаа харагддаг. Хэзээд нь зав чөлөөтэй байх уу, үндсэн ажлаа хийхүү гээд гол юмаа барьж авна. Зарим хүмүүс амархнаас нь барьж авдаг зарим нь хүндээс нь барьж авдаг. Ерөнхийдөө төлөвлөгөөтэй ажиллаад сурчихдаг юм байна лээ.
Сэтгэл судлаачдын амьдралдаа хандах хандлага
Загасчны морь усгүй гэдэг үг хааяа санаанд ордог. Хүнд зөвлөөд л өөрөө яг тийм байж чаддаг уу гэхээр заримдаа үгүй. Юу гэж цайруулах вэ? гэхээр багш хүн залуучуудыг, хүүхдүүдээ, шавь нараа, оюутнуудаа зөв амьдралын дэглэм журамтай ажил амьдралдаа зөв яваасай, амжилттай яваасай гэж боддог.
Ирээдүйд таны амьдралд гарах өөрчлөлтүүд
Хувийн амьдралын хувьд тодорхой. Хилийн цэргийн албанд сэтгэл зүйчдийн ажил албыг ойлгодог, ажил нь жигдэрчихсэн байгаасай. Сайн, муу зүйлийн гол шалтгаан нөлөөлсөн хүчин зүйл нь сэтгэл зүйн асуудал байдаг. Цэргийнхэн үүрэг тушаалаас эхлээд цэргийнхэн эмх цэгц, хууль журмаа мөрдөхөөс эхэлнэ. Яагаад Сэтгэл Судлалын Үндэсний Төвтэй байнга холбоотой ажилладаг вэ? гэхээр энэ салбарыг залуу үеийнхэнд, хүмүүст зөв ойлгуулаасай гэсэн бодолтой явдаг. Ерөнхийдөө түүхийн хувьд үзэх юм бол гурав дахь үеийн сэтгэл зүйчид явж байна. Хамгийн анхных нь Монгол Улсын Их Сургуулийн хүндэт эрдэмтэн Бор гээд хүн байсан. Дараагийн үе нь Нина, Санжмятав багш нар байсан. Дараагийн үе нь Монгол Улсын Их Сургуулийн багш нар байна. Дараагийн үе нь сэтгэл судлаач Б.Ууганцэцэг, Б.Үүрцайхийн үеийнхэн байна. Сэтгэл судлаачдыг нэгтгэж, зангидаж, залгах асуудал л дутагдаад байна. Сэтгэл Судлалын Үндэсний Төв бусад төвүүдээ нэгтгэж, чуулга уулзалтууд хийгээд, хийсэн зүйлсээ хуваалцаж, үзэл бодлоо солилцоод цаашид яаж ажиллах талаараа ярилцаад нэгтгэчихдэг байгаасай гэж хүсдэг.
Сэтгэл судлаачийн үүднээс бусдад өгөх зөвлөгөө
Хамгийн эхэнд өөрийгөө ойлгох, миний давуу сул тал юу байна гэдгээ мэдрээд ирэхээрээ зөв чигээ олно. Бусдад тэр чанараараа ханддаг байх хэрэгтэй. Хүнлэг байх, хүн чанарын асуудал, ёс жудаг гэж их ярьж энэ зүйлрүү нэлээн анхаардаг. Алдагдаад, хэтэрхий техник технологи талруугаа хандаад байна, хүн төвтэй л байгаасай гэсэн бодолтой байдаг.
Баримталдаг зарчим
Аливаад сэтгэлээсээ ханддаг байвал их сайхан. Өөрийнхөө эрхэлсэн, оногдсон ажлаа сэтгэлээсээ хандаж хийдэг, аргалаад өнгөрөөе гэсэн бодол байхгүй. Энэ чанар нь бидний үеийнхэнд илүү шингэсэн байх. Тэр үеийн боловсролын систем, сурган хүмүүжүүлэх үйл ажиллагаа гээд олон зүйл нөлөөлсөн байх, одоо бол өөр. Биеийн амрыг харах, бэлэнчлэх сэтгэлгээ ихэссэн, хөдлөх дургүй. Цаг үеэ дагаад ийм байдаг юм болов уу гэж боддог. Ахмад бид л уламжлах ёстой юм шиг байгаа юм. Залгамж халаадаа анхаарал тавих хэрэгтэй.
Өөртөө амьдралдаа сэтгэл хангалуун байхад нөлөөлөх хүчин зүйл
Залуучууд, дунд, ахмад насныхан өөр. Залуучуудын ирээдүй урд нь байна. Зөв төсөөлөл, мөрөөдөл, төлөвлөгөөгөө зөв гаргаад түүгээрээ замнаад явж байвал сэтгэл ханмжтай байна байх. Зүгээр л сайхан зүйл мөрөөдчихөөд яаж хүрэхээ мэдэхгүй төлөвлөөгүй байвал тэр их хэцүү. Дунд үеийнхэн бол тавин хувьтай явж байгаа. Ахмад үеийнхэн бол ерөнхийдөө хийх ёстойгаа хийсэн, амьдралдаа сэтгэл ханамжтай, улсад тасралтгүй 40 шахам жил ажиллачихсан. Одоо үлдсэн амьдралдаа санаа зовох юм байхгүй, тэтгэвэр боломжийн тогтоогдчихсон. Дутагдаж гачигдах юм алга, санаа зөв бол заяа зөв гээд л явж байна.
Амьдралаас авдаг хамгийн сайхан мэдрэмж
Ойр дотныхон, найз нөхөд, шавь нар сайн сайхан явж байвал их таатай сайхан байдаг. Сайн яваагаа дуулгаж, дуулдаж баярласан талархсанаа илэрхийлж байна гэдэг сайхан зүйл.
Хамгийн их хийж үзэхийг хүсдэг зүйл
Хувийн онгоцтой болчихоод дураараа нисч үзэх юмсан гэж боддог.
Хамгийн сайн хийж чаддаг зүйл
Ойр дотныхондоо зөвлөгөө өгч чаддаг. Болох болохгүйг нь зөвлөж , санаа өгч дэмждэг. Энэ нь миний мэргэжил, настай шууд холбоотой гэж боддог.
Бусдад байнга хэлдэг үг
“Санаа зөв бол заяа зөв” гэж л их хэлдэг юм. Эр хүн өөрийгөө өөдлөж явна уу? уруудаж явна уу? гэдгээ мэдэрдэг зүйл нь Монгол ардын зүйр цэцэн үгэнд хэлсэн байдаг. Санах, сэрэх, сэдэх 3 чинь байж байвал чи өөдөлж явна, унтах, идэх, мартах 3 чинь байвал чи уруудаж явна гэж хэлдэг. Дандаа эрчүүдтэй ажилладаг учраас сургамжтай. Багш байхдаа ч гэсэн сонсогч нарынхаа сэтгэл судлалын дэвтрийн эхний хуудсанд бичүүлчихдэг байсан.
Одоо уншиж буй ном
“Хаан төрийн нууц” гээд ном уншаад дуусч байна. “Амжилт олоход сэтгэл зүйн нөлөөлөл хандлага” гэсэн шинэ ном гарсан байсан, уншсан. Сая нэг шинэ ном авлаа, “Алтан мутрын залуужуулах нууц жор” гээд номыг гэр бүлийн хүн маань санал болгосныг нь авлаа.
Хүмүүсийн эерэг сөрөг хандлагын тухайд
Эерэг, сөрөг хандлагатай хүн харахад андашгүй байдаг. Сэтгэл зүйч хүн, хүнийг хараад таньдаг болчихдог. Нүд хүний сэтгэлийн толь гэж ярьдаг. Монгол ардын сурган хүмүүжүүлэх ухаанд ч бий. Эерэг сөрөг хандлага дотор муу хүнээс хол яв гэдэг. Болж өгвөл эерэг хандлагаар өөрийгөө цэнэглэж яваарай. Найз нөхөд ч замаас гараад л явдаг. Энэ нь хандлагатай л холбоотой.
Сэтгэл судлаачид нийгэмд ямар байр суурьтай байна вэ?
Арван жилийн өмнөх үе, одоо үеийг харьцуулахад өдөр шөнө шиг болсон. Одоо хүмүүс ойлгодог болсон. Сэтгэл судлаачид ханддаг, тэр мэргэжлийг ойлгодог болсон. Би 2002 онд анхны элсэлт аваад сэтгэл судлаач бэлтгэнэ гээд явж байхад хүмүүс гайхдаг байсан. Одоо бол хүмүүс их нээлттэй сайхан болсон. Энэ нь манай сэтгэл судлаачдын мэргэжлийн байр суурийг нийгэмд харуулж өшөө ч гүнзгийрнэ, ирээдүй бол гэрэлтэй.
Улсын ирээдүй таны нүдээр
Ерөнхийдөө ард түмний сонголт мэддэг. Одоохондоо сонголт үргэлж буруу яваад байгаа. Өнөөдөр гуравхан сая хүнтэй ийм баялаг улс орныг удирдаад аваад явчих хүнээ бид сонгож чадахгүй байна. Удирдаж байгаа эрх мэдэл бүхий хүмүүс нь хэцүү, энэ дотор авъя гэсэн ч авах хүн байхгүй. Шулуун шударга хүмүүст нийгэм маань өөрөө дургүй. Ирээдүйд сайхан болно гэж хардаг гэхдээ энэ ялзарсан нөхдүүд байхгүй болж байж л эрүүлжих байх гэж боддог.
Ярилцсанд баярлалаа танд сайн сайхныг хүсье.
